Τσάι του βουνού, ένα ελιξίριο ευεξίας και ομορφιάς

Πρόκειται για ένα από τα πιο αγαπητά βότανα της ελληνικής υπαίθρου, που καταναλώνεται εδώ και αιώνες. Το τσάι του βουνού (Sideritis) ήταν γνωστός στους αρχαίους Έλληνες, όπως φαίνεται στις αναφορές του Θεόφραστου και του Διοσκουρίδη. Από τα τρία είδη που περιγράφει ο Διοσκουρίδης, ο οποίος τα χρησιμοποιούσε για τη θεραπεία των πληγών, μόνο ένα (πιθανώς ο S. Scordioides) θεωρείται ότι ανήκει στο γένος Sideritis, καθώς στην αρχαιότητα ο Σιδηρίτης ήταν μια γενική αναφορά για φυτά ικανά να θεραπεύουν πληγές που προκλήθηκαν από σιδερένια όπλα. Κατ' άλλους, το όνομα δόθηκε γιατί τα δόντια του κάλυκα του άνθους μοιάζουν με αιχμή σιδερένιας λόγχης.

Το γένος Sideritis περιλαμβάνει 150 περίπου είδη αυτοφυή κυρίως στην περιοχή της Μεσογείου, τα Κανάρια Νησιά και τη Μαδέρα. Έχει χρησιμοποιηθεί παραδοσιακά ως ενισχυτικό του ανοσοποιητικού, αντιφλεγμονώδες και αντιμικροβιακό, στη θεραπεία του κοινού κρυολογήματος και των ιώσεων γενικότερα, στην αντιμετώπιση της δυσπεψίας και του μετεωρισμού, αλλά και ως αναλγητικό.

 
Στην Ελλάδα αυτοφύονται περίπου 17 είδη του φυτού, που είναι γνωστό και με διάφορες τοπικές ονομασίες, όπως: Sideritis athoa (τσάι βλάχικο), Sideritis clandestine (τσάι Ταΰγετου ή του Μαλεβού), Sideritis euboea (τσάι της Εύβοιας ή τσάι από το Δέλφι), Sideritis raeseri (τσάι του Παρνασσού ή του Βελουχιού), Sideritis scardica (τσάι του Ολύμπου), Sideritis syriaca L. (η μαλοτήρα ή καλοκοιμηθιά της Κρήτης).

Η «ανατομία» του φυτού
Το τσάι του βουνού αποτελείται από μονοετείς ή πολυετείς πόες (8-50 cm), τριχωτές και μερικές φορές αποξυλωμένες στη βάση, που αναπτύσσονται σε μεγάλα υψόμετρα (συνήθως πάνω από 1000 m) με ελάχιστο ή καθόλου γόνιμο έδαφος, ακόμα και στην επιφάνεια των βράχων. Τα φύλλα είναι οδοντωτά και τα άνθη είναι μικρά, κίτρινα ή λευκά, και συνήθως σχηματίζουν στάχυ. Η συγκομιδή γίνεται το καλοκαίρι - συνήθως τον Ιούλιο , όταν το φυτό είναι σε πλήρη άνθιση.

Τα μέρη που χρησιμοποιούνται είναι οι βλαστοί, τα φύλλα και τα άνθη, ενώ κατά τη συγκομιδή συλλέγονται ολόκληρα τα «στάχυα» των λουλουδιών, κόβοντας τους βλαστούς μέχρι 5-6 εκατοστά από αυτά.

Θεραπευτικές χρήσεις
Το τσάι του βουνού φαίνεται ότι δεν έχει χαρακτηριστεί άδικα ως πανάκεια. Έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές έρευνες σχετικά με το φυτό που επιβεβαιώνει τη λαϊκή του χρήση για την πρόληψη κρυολογήματος, γρίπης και αλλεργιών. Τα χημικά συστατικά που απαντώνται στο γένος Sideritis περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τερπένια, φλαβονοειδή, αιθέρια έλαια, ιριδοειδή, κουμαρίνες, λιγνάνες και στερόλες. 

Ένας θησαυρός για το δέρμα
Το Πανεπιστήμιο της Πάτρας το 2011 δημοσίευσε μια μελέτη που επιβεβαιώνει ότι το τσάι του βουνού προστατεύει τα κύτταρα μας από την οξείδωση, εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες, ενώ επιβραδύνει τη φυσιολογική διαδικασία γήρανσης. Η δράση αυτή το καθιστά ιδανικό φυσικό καλλυντικό για το δέρμα μας.